FORT 8: een groene long waar natuur aan herwaardering toe is!

Frans Thys

Een tijdje geleden heeft het stadsbestuur beslist om in verband met Fort 8 een ‘masterplan’ uit te werken dat moet resulteren in een nieuw stedelijk RUP (ruimtelijk uitvoeringsplan). In mei heeft het Antwerpse College een eerste ‘procesnota’ goedgekeurd. Deze geeft de verschillende stappen uit de procedure weer. De bedoeling is om in 2012 het RUP uitvoerbaar te krijgen. Tegelijkertijd wordt in deze nota ook al aangegeven welke richtingen het kan uitgaan. Het is de bedoeling tegen het einde van dit jaar min of meer definitieve beleidskeuzes te maken.

Het RUP, een aangepast bestemmingsplan, zal niet alleen gelden voor het stadseigendom van het Fort zelf, maar gaat ook van kracht zijn voor volgende drie stukken die allen privébezit zijn:

• de ‘Tarzanboskes’, gelegen tussen de Krijgsbaan, Broydenborglaan en Verenigde Natieslaan,
• de zogenaamde ‘sportdriehoek’ ten noordwesten van het Fort en gelegen tussen de J. Leemanslaan, de Schansstraat en de spoorweg, eigendom van Umicore,
• de eigendommen van de broers Dries, gelegen ten zuidwesten van het Fort tussen de Den Haaglaan en de spoorweg.

Het huidige gewestplan voorziet 2 bestemmingen: parkgebied en dagrecreatie. Tekstueel wordt ook omschreven dat een deel van het parkgebied een bufferfunctie heeft tussen industrie en woonwijken. Het opstellen van een nieuw bestemmingsplan is verdedigbaar, ook al omdat de werkelijke situatie niet strookt met de bestemmingen volgens het gewestplan. Nu zijn er behoorlijk wat ‘sportvelden’ die in parkgebied liggen en zonevreemd zijn. Anderzijds voorziet het gewestplan ook ‘recreatie’ waar dit moeilijk realiseerbaar is (vooral op het buitenglacis van het Fort).

Wij zijn bijgevolg geen tegenstander van een aanpassing van het bestemmingsplan. Wel vragen we dat:

1. de toekomstige verhouding groen (park) tegenover oranje (recreatie) gelijk blijft aan deze die nu op het gewestplan staat;
2. een nieuw ruimtelijk plan geen wederrechterlijk aangelegde sportvelden regulariseert. Dat laatste dreigt voor drie voetbalterreinen op het eigendom Dries, waarbij grondophoging gebeurd is die volgens een definitieve uitspraak van de rechtbank verwijderd moet worden.

De nota die nu door het College is goedgekeurd licht al een tipje van de sluier op, welke richting dit dossier kan uitgaan. Drie aandachtspunten worden weerhouden:

• meer sportvelden en –accommodatie inbrengen, vooral buiten het Fort. We merken echter op dat er nu al 7 voetbal/korfbalvelden, 5 tennisterreinen, 1 hockeyterrein, een wipschieting, overdekte sportschuur en overdekte sporthall/zwembad zijn.
• ruimte scheppen voor plaatselijke socioculturele verenigingen en voor een jeugdculturele zone binnen het Fort zelf. Deze laatste zone is toegezegd aan Scheld’apen die op Petroleum Zuid moeten verdwijnen tengevolge de realisatie van het nieuwe voetbalstadion.
• versterken van de ecologische waarde, deze juridisch verankeren en de verbinding met nabijgelegen groengebieden verbeteren.

Het laatste punt is mede door ons aandringen opgenomen. In april hebben wij aan diverse stadsmedewerkers onze visie gegeven. Daarbij hebben wij onderstreept te willen meewerken aan een oplossing voor de wederrechterlijk aangelegde voetbalvelden bij Dries, via een herlokalisatie, indien aan volgende voorwaarden voldaan wordt:

• behoud van het volledige buitenglacis van het Fort, van de steile delen binnen de vesten, de aangrenzende waterpartijen en de ‘tarzanboskes’, die de bestemming natuur moeten krijgen,
• realisatie van 2 ononderbroken natuurverbindingen met struiken en bomen, beiden vertrekkend aan de Kapelstraat. Eén verbinding loopt langs de J. Leemanslaan/Krijgsbaan tot aan het zwembad. Samen met de ‘tarzanboskes’ vormt dit een natuurverbinding met het Schoonselhof. Een andere verbinding loopt langs de spoorweg tot aan de grens met Hemiksem. Deze vormt niet enkel een natuurverbinding met het brongebied van de Hollebeek, maar fungeert ook als een buffer tussen industrie (westelijk van de spoorweg) en de woonwijken. Deze verbindingen hebben een breedte van ongeveer 100 meter, uitgezonderd op het eigendom van Dries, waar deze beperkt wordt tot 50 meter.

De nu goedgekeurde nota bepaalt ook dat deze zomer een ‘groennota’ wordt opgesteld. Hierin worden volgende gegevens verwerkt: een nog uit te voeren vegetatiekundig onderzoek, een eveneens nog uit te voeren studie van het Agentschap Natuur en Bos met de bedoeling om na te gaan of binnen het Fort plaats voorbehouden moet worden voor (overwinterende) vleermuizen en … gegevens over fauna en flora die wij en anderen kunnen vergaren.

Dit wordt ongetwijfeld een belangrijk dossier waarop we de komende jaren zeker geregeld moeten terugkomen.

Oproepen Onze leden kunnen een belangrijke rol spelen in verband met het versterken van de ecologische waarde in en rondom Fort 8. Vandaar deze oproepen: Heb je gegevens over het voorkomen van vogels, vlinders, insecten, planten, paddenstoelen of om het even wat? Bezorg deze gegevens zo snel mogelijk aan Danny (tel. 03/828 64 03). Een of enkele malen per jaar zullen we afspraak hebben met de projectleiders van de stad om gegevens uit te wisselen en op de hoogte gehouden te worden van de evolutie van dit dossier. Volg je dit graag op, ga je graag eens mee naar zo’n bespreking contacteer dan Frans (tel. 03/830 20 51).

Masterplan Fort 8 geeft natuur weinig kansen!!

Frans Thys

In februari van dit jaar heeft het Antwerpse College van Burgemeester en Schepenen een voorontwerp van Masterplan goedgekeurd voor Fort 8 en omgeving. Een plan waaraan enkele jaren gewerkt is. Ruim drie jaar geleden is door datzelfde College beslist een dergelijk plan op te stellen (zie Polder.blad juli 2009 of tabblad juli 2009). De bedoeling is ooit tot een stedelijk RUP te komen dat nieuwe bestemmingen vastlegt niet alleen voor het Fort zelf, maar ook voor de aanpalende gronden van Umicore en Dries oostelijk van de spoorlijn en voor de site van sporthal/zwembad tot en met de Tarzanboskes.

In vermeld Polder.blad hebben we uiteengezet geen tegenstander te zijn van een aangepast bestemmingsplan, mits dat plan voldoet aan volgende voorwaarden:

1. de toekomstige verhouding groen (park) tegenover oranje (recreatie) gelijk blijft aan deze die nu op het gewestplan staat;
2. een nieuw ruimtelijk plan geen wederrechterlijk aangelegde sportvelden regulariseert. Dat laatste dreigt voor drie voetbalterreinen op het eigendom Dries. Zonder de nodige vergunning is daar opgehoogd (grond en bouwafval), ophoging die moet verwijderd worden als gevolg van een uitspraak van de rechtbank. Drie jaar geleden hebben we op een vergadering met alle betrokken stedelijke diensten bepleit dat de natuurwaarde binnen dit gebied geoptimaliseerd moet worden, conform aan zowel het provinciaal als het gewestelijk Ruimtelijk Structuurplan.

Deze optimalisatie moet minstens inhouden (we citeren uit een vroegere nota van ons):

• Behoud van het volledige buitenglacis van Fort 8 in zijn huidige staat, met inkleuring als ‘natuurgebied’.
• Behoud van de steile delen binnen de vesten en de aangrenzende waterpartijen in hun huidige staat, met inkleuring als 'natuurgebied'
• Vanaf de Kapelstraat realisatie van 2 ‘natuurverbindingsgebieden’, als dusdanig planologisch weer te geven, en dit als volgt:
  - langs de J. Leemanslaan/Krijgsbaan tot aan het zwembad over een doorlopende breedte van 100 meter,
  - langs de spoorweg over een ononderbroken breedte van 100 m tot aan het buitenglacis én vanaf dit buitenglacis tot Hemiksem over een ononderbroken breedte van 50 meter (op gronden Dries). Beide ‘natuurverbindingsgebieden’ bestaan best uit struiken (tegen de spoorweg aan) en bomen. Waar deze niet aanwezig zijn, dienen ze aangeplant te worden.
• Behoud van de ‘Tarzanboskes’ in hun huidige staat en inkleuring als ‘natuurgebied’.
• De huidige mogelijkheden van het Fort voor het voortbestaan van een vleermuizenpopulatie moeten absoluut behouden en zo mogelijk zelfs uitgebreid worden.

Mits aan deze niet meer dan normale verzuchtingen voldaan wordt, hebben wij indertijd gezegd akkoord te gaan met een optimalisatie van het aantal sportterreinen. Door ons is uitdrukkelijk een aantal van 6 terreinen genoemd (3 op de gronden van Dries en 3 op het eigendom van Umicore), toen tot tevredenheid van de op de vergadering aanwezige kabinetsmedewerker ‘sport’ van Janssens en Van Campenhout.

Als we de inhoud van het pas goedgekeurde Masterplan vergelijken met onze bovenstaande wensen dan is maar één woord op zijn plaats: TELEURSTELLEND!! Woordelijk wordt herhaaldelijk gewezen op de waardevolle natuur die in de buurt van het Fort aanwezig is en op de noodzaak om ecologische verbindingen te realiseren met zowel de omgeving van Klaverblad-Kleidaal als met het Schoonselhof.

Enkele van de vele soortgelijke passages uit dit Masterplan ter illustratie:

• Uit onderzoek is gebleken dat het aanwezige groen best wel ecologische waarde heeft. Deze ecologische waarde, maar ook de mogelijke functionele waarde van het groen moet beter herkend, beschermd en beheerd worden. Potentiële verbeteringen zoals betere ecologische verbindingen met de omgeving moeten verder uitgewerkt worden (pagina 11 in Masterplan)
• Doelstelling: ecologische waarde verbeteren en de verbinding met nabij liggende groengebieden versterken als onderdeel van de zachte ruggengraat (pagina 12 in Masterplan)
  De groenzone langs het spoor en een betere verbinding over het kruispunt aan de Sint Bernardste Steenweg en de Krijgsbaan zijn belangrijk (pagina 20 in Masterplan)
• De potentiële verbindingen moeten uitgewerkt worden. Grote en waardevolle gehelen groen worden afgebakend en beschermd. Hierdoor ontstaat één grote aaneengesloten groenstructuur. Er wordt ingezet op lijnstructuren en groenverbindingen om de ecologische samenhang met de omgeving te verbeteren (pagina 23 in Masterplan)

Dat klinkt allemaal vrij mooi, maar wat concreet wordt voorgesteld, strookt niet met deze intenties.
De grote krachtlijnen van het dossier zijn de volgende:

Er worden drie zones voorzien (zie ook plannetje):

1. Het ‘centrumfort’ (3 op plan), de centraal-historische zone van het gebied met een socio-culturele bestemming.
2. Het ‘parkfort’ (2 op plan), een verbindende zone tussen dit centrumfort en het ‘sportfort’ (zie hierna), zone die vooral het vestingwater en beide oevers ervan bevat. Op het buitenglacis komt naast een park ook een speelbos. Het binnenglacis voorziet een beperkt deel niet toegankelijk natuurgebied (ook al om praktische redenen, omdat dit deel slecht toegankelijk te maken is).
3. Het ‘sportfort’ (1 op plan), dit zijn alle gronden die momenteel gelegen zijn buiten het vestingwater en het buitenglacis van het fort. Dit deel 3) zijn de ‘groene driehoeken’ rond het fort waarvan in het plan uitdrukkelijk gesteld wordt dat zij ‘moeten omgevormd worden tot volwaardige sportparken’(pagina 16).
   Dit ‘sportfort’ bestaat uit 4 clusters waar concreet het volgende zou gerealiseerd worden:
   1. Cluster Umicore (de noordelijke punt): naast het tennisterrein worden hier 4 sportvelden voorzien (nu 2). De meest noordelijke punt van deze cluster wordt een parkgedeelte doorsneden met wandelpaden.
   2. Cluster Sorghvliedt (de oostelijke punt): blijft ongeveer zoals nu met zwembad/sporthall, baseballterrein, parking en de “Tarzanboskes”, waardoor een wandelpad zou komen.
   3. Cluster Nachtegalenhof: dit is het deel waar nu de wipschieting is, die verdwijnt. In de plaats komen in deze cluster 2 korfbalvelden (nu 0 sportvelden), naast de bestaande tennisterreinen.
   4. Cluster Dries: (de zuidelijke punt): in plaats van 3 voetbalvelden zoals door ons in een vergelijk voorgesteld is, worden de 5 bestaande velden nog verhoogd tot 6 (ten koste van de nu bestaande paardenweiden)!!! Een groene ecologische verbinding kunnen we daar bijgevolg totaal vergeten: zelfs het gras moet weg, want ‘kunstgras’ moet de bruikbaarheid van de terreinen verhogen! Of hoe een stadsbestuur via een RUP gronden van derden legitiem maakt en de overtreder beloont. Moeten we dan toch uitvoering geven aan het vonnis dat Dries verplicht om de grond te verwijderen waarmede hij zijn vroegere weilanden opgehoogd heeft? Voor deze sportcluster bestaat alvast een toepasselijke naam: het ‘Fred Nolf-sportpark’, met dank aan de voormalige stadssecretaris die tientallen jaren geleden Dries tegen alle voorschriften in al toestemming gaf daar voetbalvelden en een barak neer te planten en die met steun van politici deze overtreder steeds de hand boven het hoofd gehouden heeft.

Om deze in totaal 12 sportvelden met de auto bereikbaar te maken wordt de Schansstraat verlegd en komt aan de westelijke zijde van het fort een parking die plaats moet bieden aan 170 auto’s. Bij het verleggen van de Schansstraat verdwijnt niet alleen de daar gevestigde hondenclub, maar ook een belangrijke poel voor salamanders. Dit tenietdoen van groen ten koste van sportaccommodatie wordt verantwoord door de noodzaak aan bijkomende sportterreinen voor Hoboken. Wrang is wel dat op Petroleum Zuid met een groot aanbod aan te bestemmen gronden een prachtige kans gemist is om daar de nodige infrastructuur te voorzien voor de amateursporter van Hoboken en Kiel!

Het hoeft geen betoog dat Natuurpunt met alle mogelijke middelen zal trachten dit Antwerpse Masterplan grondig te laten bijsturen: minder natuur rondom Fort 8 kan absoluut niet! Zoals het ook niet kan dat sportterreinen waarvan de rechter zegt dat ze maar mogelijk gemaakt zijn door niet vergunde grondophogingen alsnog wettelijk gemaakt zouden worden door het Antwerpse stadsbestuur!